Met een toename van 40% in het aantal tot levenslang veroordeelden sinds 2000 en een zevental klachten bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) is het Nederlands strafrechtelijk beleid in opspraak. Het gebrek aan perspectief voor delinquenten met een levenslange straf zou inhumaan zijn. Vervolgens adviseerde de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) dat de verantwoordelijkheid op gratieverlening voor deze groep in de toekomst bij de rechter zou moeten liggen in plaats van bij de minister. Daarbij zou het in een eerder stadium mogelijk gemaakt moet worden om te beginnen aan een re-integratieprogramma. Minister van Rechtsbescherming, Franc Weerwind, reageerde positief en werkt momenteel aan een wijziging. Maar zijn deze voornemens praktisch haalbaar?

Behandelen beter dan celstraf Journalist Karel Smouter schreef in 2014 een uitgebreid artikel voor de Correspondent, waar hij psychische begeleiding boven “kale” celstraffen plaatste. Hij beargumenteerde dit onder andere met het lagere recidivecijfer onder mensen met een taakstraf en TBS, respectievelijk vijftig en dertig procent, tegenover de significant hogere zeventig procent bij celstraffen. Het advies van de RSJ, om eerder te beginnen met een re-integratie procedure, lijkt verdacht veel op Smouters plan om gevangenissen te veranderen in “constructieve behandelklinieken”.

Haalbaarheid Een mooi, maar kostbaar plan, ervan uitgaande dat TBS ruim twee keer zo duur is als een reguliere celstraf.

Daarbij komt nog het chronisch en stijgend tekort aan zorgpersoneel in de GGZ. In 2018 luidde GGZ Nederland al de alarmbel over de sterke toename van het tekort aan psychisch zorgpersoneel. Onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn (AZW) bevestigt dit nogmaals met hun prognose, waarbij ze een mogelijke verdubbeling van het tekort voorspellen tussen 2022 en 2031.

Verharde criminaliteit Tenslotte wordt Nederland steeds vaker gekenmerkt als narcostaat, waarin grenzeloos geweld niet meer geschuwd wordt. Denk aan de moord op advocaat Derk Wiersum en misdaadverslaggever Peter R. de Vries.

Maar ook veroordeelden zelf, die zich in deze verharde criminele wereld begeven, lopen gevaar en staan regelmatig op een dodenlijst. Zo vertelt een reclasseringsmedewerker in 2019 aan de Volkskrant dat één van haar cliënten, kort na een gesprek ter voorbereiding van de sceening, werd geliquideerd.

En dan bestaat uiteraard nog het risico voor de reclasseringsmedewerker en minister, die samen de verantwoordelijkheid dragen over de mogelijk, vervroegde vrijlating. Een gespannen speelveld, kun je wel zeggen.

Zolang het begrotingstekort van de overheid, het gebrek aan zorgpersoneel en de verharde criminaliteit niet worden opgelost, klinkt vervroegde vrijlating, van tot levenslang veroordeelden, als een theoretisch sprookje dat re-integratie heet.