De meeste mensen deugen is de titel van het veel verkochte boek van historicus Rutger Bregman. Met dit boek etaleert hij de mogelijkheden van een wereld waarin het positieve mensbeeld de boventoon voert. Door de eeuwen heen hebben machthebbers hun ‘wilde’ volk proberen te beteugelen met beleid en wetvoering, ervan uitgaande dat in ieder mens een duistere kant zou huizen. Maar is deze argwaan wel terecht?

In de moderne fysica kent licht verschillende gedaantes. Afhankelijk van de situatie waarin het natuurverschijnsel zich verkeert, openbaart het zich in de vorm van individuele deeltjes of samenhangende golven.

De relatie tussen machthebbers en hun volk vertoont een vergelijkbare dualiteit. Ten tijde van voorspoed beschouwt men de overheid als een belemmering van groei en probeert men het grijze gebied van fiscaliteit te ontdekken onder het motto: het is niet verboden, dus het mag. Maar wanneer het tij keert in de vorm van een financiële crisis staan diezelfde kapitalisten vooraan in de rij om gered te worden en is de vijand plotseling hun enige vriend. Het individuele deeltje heeft zich noodgedwongen onderworpen aan de collectieve golf.

Maar niet alleen het vrije marktdenken is onderhevig aan conjunctuur. Ook opvattingen omtrent tradities, ethiek en sekse zijn trendgevoelig. Denk aan slavernij, geaardheid en het vrij recentelijk omstreden Sinterklaasfeest. Het idee van deugdelijkheid blijkt sterk beïnvloed door de publieke opinie en is onder invloed van afstotende deeltjes altijd in beweging.

Het bekendste experiment waarin de verschillende gedaantes zich tonen is het internet. In de bijna wetteloze, anonieme wereld lijkt men niet meer te worden weerhouden zich op een ondeugdelijke manier te uiten. Doodsbedreigingen, beledigingen en andere onfatsoenlijke uitingen van tekst worden niet geschuwd. Van de account manager uit Wijdewormer tot de agrariër uit Appelscha. Eindelijk een plek waar iedereen zich kan laten gelden. Echter eenmaal op straat, lijkt de anonieme commentator zich opnieuw moeiteloos mee te bewegen met de golf.

Zolang er schaarste heerst, zal er jaloezie bestaan en zal men altijd verschillende gedaantes aannemen. Soms voor het goede, soms voor eigen gewin. In deze onvoorspelbare wereld lijkt een lichte argwaan vanuit de machthebbende instituties geen bijzonder slecht idee. Een wetteloze wereld gefundeerd op het Twitter account van president Trump en de heer Baudet vertoont immers meer dystopische aspecten dan rijke kansen.